Ovo su najvažniji događaji koji su obilježili 2024.
ADVERTISEMENT
POVRATAK DONALDA TRUMPA U BIJELU KUĆU
Republikanac Donald Trump uspio je drugi put da pobijedi na predsjedničkim izborima u SAD, uprkos upozorenjima mnogih da bi takav ishod mogao da ima ozbiljne posljedice po američku demokratiju. Iako su izbori 5. novembra smatrani neizvjesnim, Trump je ubjedljivo porazio kandidatkinju demokrata, potpredsjednicu SAD Kamalu Harris, osvojivši svih sedam saveznih država u kojima pobjednik nije bio unaprijed poznat. Pobjedi Trumpa doprinijela je i vladajuća Demokratska stranka, koja se nije snašla u procesu izbora kandidata.
Šefa države Joea Bidena, čije su zdravlje i kapacitete mnogi dovodili u pitanje, demokrate su prekasno zamijenile Kamalom Harris. Trump, prvi bivši predsjednik osuđen za krivično djelo, u kampanji je redovno koristio polarizujuću retoriku i preživio je dva atentata. Trumpov povratak u Bijelu kuću 20. januara mnogi čekaju sa zebnjom, zbog osvete protivnicima koju je najavio, ali i zbog očekivanog tvrđeg stava prema abortusu, LGBT populaciji i pristupu zdravstvenoj zaštiti. Trump je obećao da će brzo zaustaviti ratove u Ukrajini i na Bliskom istoku, ali ne precizirajući kako, najavio je protjerivanje migranata i smanjenje federalne vlade, i zaprijetio uvođenjem visokih carina Evropskoj uniji i Kini. Nakon pobjede na izborima, Trump je odabirom najbližih saradnika šokirao javnost, ali i pojedine saborce.
Republikanci su na izborima preuzeli kontrolu i nad oba doma Kongresa, ali će im tijesna većina otežati donošenje zakona.
RUSKO NAPREDOVANJE U UKRAJINI
Rat Rusije i Ukrajine, eskalirao je uoči promjene vlasti u Vašingtonu, što je podstaklo strahovanja da bi mogao da preraste u nuklearni sukob. Poslije pobjede Donalda Trumpa na predsjedničkim izborima u SAD, Rusija je rasporedila na frontu više od 11.000 sjevernokorejskih vojnika.
To je bio povod da odlazeći američki predsjednik Joe Biden, a zatim i vlada u Londonu, dozvole Kijevu da koristi njihove rakete dugog dometa za napade na rusku teritoriju. Ukrajinsko korišćenje američkog i britanskog oružja razjarilo je Kremlj, koji je odmah odgovorio revizijom nuklearne doktrine - snižavanjem praga za upotrebu nuklearnog oružja, a zatim i ispaljivanjem novog hipersoničnog projektila "Orešnik" na Ukrajinu.
Do eskalacije je došlo u vrijeme kada Rusija napreduje na frontu, ali ne uspjeva da potisne ukrajinske snage iz svoje pogranične oblasti Kursk, u koju su upale u avgustu. NATO, koji se 2024. dodatno proširio ulaskom Švedske kao 32. članice, optužuje Moskvu za eskalaciju sukoba i obećava da će nastaviti da pomaže Ukrajini.
Tokom septembra, oktobra i novembra Rusi su počeli da “obaraju rekorde” u pogledu zauzete teritorije u Ukrajini. Mnogi važni gradovi su opkoljeni i pred konačnim padom.
INTENZIVIRANJE SUKOBA NA BLISKOM ISTOKU
Ratovi koje Izrael vodi protiv palestinskog Hamasa u Pojasu Gaze i protiv proiranskog Hezbolaha u Libanu intenzivirani su tokom 2024. godine a u nekoliko navrata u sukob se nakratko uključio i Iran.
U gotovo 15-mjesečnoj ofanzivi u Pojasu Gaze, zbog koje se Izrael suočava sa optužbama za genocid, broj poginulih Palestinaca premašio je 45.000, raseljena je većina stanovnika i a potpuno su razoreni veliki dijelovi te teritorije. Međunarodni krivični sud je u novembru izdao nalog za hapšenje premijera Izraela Benjamina Netanyahua i njegovog bivšeg ministra odbrane Yoava Gallanta, koje sumnjiči za zločine protiv čovječnosti.
Sud je izdao i nalog za hapšenje šefa vojnog krila islamističkog Hamasa Mohammada Deifa, za koga nije izvjesno da li je živ. Izrael je ove godine ubio dva višegodišnja lidera Hamasa - u julu u Teheranu Ismaila Haniyeha, a u oktobru u Gazi Yahyu Sinwara. Prekogranični sukobi Izraela sa libanskim Hezbolahom, saveznikom Hamasa, prerasli su jesenas u otvoreni rat. Izrael je krajem septembra ubio i lidera Hezbolaha Hassana Nasrallaha u vazdušnom napadu na predgrađa Bejruta, a 1. oktobra je započeo šestu invaziju na Liban od 1978. Iran je potom raketirao Izrael, koji je uzvratio nekoliko nedjelja kasnije. U Libanu je primirje uspostavljeno krajem novembra, kada se mislilo da je Bliski istok na ivici još većeg rata, dok prekid vatre u Gazi ostaje prioritet.
KRAJ ASSADOVOG REŽIMA U SIRIJI
Poslije više od pet decenija vladavine Sirijom, dinastija Assad je početkom decembra neočekivano svrgnuta munjevitom 11-dnevnom ofanzivom pobunjenika, podržanih od Turske. Predvođeni radikalnom islamističkom grupom Hayat Tahrir al-Sham, pobunjenici su zauzeli glavni grad Damask, a sirijski predsjednik Bashar al Assad pobjegao je sa porodicom u Rusiju koja mu je pružila azil. Assad je vladao Sirijom od 2000, kada je od oca Hafiza al Assada naslijedio represivnu političku strukturu. Zemlja je od 2011. u građanskom ratu sa više od pola miliona mrtvih, započetom Assadovim nasilnim gušenjem prodemokratskih demonstracija.
Pad Asada je bio gotovo nezamisliv desetak dana ranije, budući da je u posljednje četiri godine kontrolisao većinu zemlje i najveće gradove. Takav ishod je posljedica povlačenja njegovih glavnih saveznika, Rusije i Irana. Različite frakcije pobunjenika u ratu su podržavali Turska, Saudijska Arabija, Katar i SAD. Na čelu Sirije sada je Ahmad al-Shareh, lider grupe Hayat Tahrir al Sham, bivšeg ogranka Al Quaide koji ima snažnu podršku Turske. Pad Assada, koji se smatra velikom pobjedom turskog predsjednika Recepa Tayyipa Erdogana, mogao bi da preoblikuje balans moći u regionu, a ne može se isključiti ni izbijanje novog nasilja. Na pad Assada Izrael je reagovao zauzimanjem demilitarizovane tampon zone na Golanskoj visoravni i vojnom operacijom sa ciljem uništenja strateških sposobnosti sirijske vojske. Ova oblast bila je demilitarizovana od 1974. godine
NOVI PUTINOV MANDAT
Predsjednik Rusije Vladimir Putin ponovo je u martu izabran na čelo države. On je na izborima osvojio 87,1 odsto glasova.
Putin, koji Rusijom vlada od 2000. godine, izborima je obezbijedio novi šestogodišnji, ukupno peti mandat.
Putin se borio protiv tri kandidata - Nikolaya Kharitonov (Komunistička partija Ruske Federacije) - 4,6 odsto glasova, Vladislava Davankoa (Partija Novi ljudi) - 4,2 odsto, i Leonida Skutsky (LDPR) - 3 odsto.
Novi mandat može Putinu da omogući da prestigne Josepha Stalina i postane ruski čelnik s najdužim stažom u posljednjih više od 200 godina.
POLITIČKA KRIZA U DVIJE VODEĆE ČLANICE EU
U razmaku od svega mjesec dana pale su vlade dvije najveće i privredno najjače članice Evropske unije - Njemačke i Francuske. U Njemačkoj je vlada pala pošto je kancelar Olaf Scholz, poslije nesuglasica oko budžeta, smijenio ministra finansija Christiana Lindnera, lidera liberalne Stranke slobodnih demokrata. Liberali su bili najmanja partija u tročlanoj vladajućoj koaliciji, koju su činile i Scholzove socijaldemokrate i zeleni. Manjinskoj vladi je izglasano nepovjerenje, a vanredni parlamentarni izbori biće održani 23. februara, u dogovoru sa opozicijom. Gotovo je izvjesno da će najviše glasova na izborima osvojiti opoziciona konzervativna koalicija Hrišćansko-demokratske unije i Hrišćansko-socijalne unije, koja bi trebalo da bude okosnica nove vlade.
U Francuskoj su nekoliko nedjelja kasnije, takođe zbog spora oko finansijskih rezova, krajnja desnica i koalicija lijevih partija u parlamentu izglasale nepovjerenje vladi Michela Barnijea.
Za razliku od Njemačke, Francuska ima predsjednički sistem i šef države Emmanuel Macron je već rekao da će ostati na funkciji do kraja mandata 2027. godine. Macron je 13. decembra, u skladu sa Ustavom, za novog premijera imenovao Francoisa Bayrua, lidera male partije Demokratski pokret (MoDem) koja je od 2017. saveznik Macronovog vladajućeg centrističkog saveza Preporod.
BRITANSKI LABURISTI NA VLASTI POSLIJE 14 GODINA
Na julskim parlamentarnim izborima u Velikoj Britaniji je pobijedila Laburistička partija, koja se vratila na vlast poslije 14 godina političkih lutanja i unutarstranačkih previranja. Lider laburista Keir Starmer postao je premijer pošto su birači kaznili Konzervativnu stranku Rishi Sunaka za neispunjavanje obećanja.
Otkako su 2010. preuzeli vlast od laburista poslije njihove 13-godišnje vladavine, konzervativci su pobjeđivali na svim izborima, predvođeni Davidom Cameronom, Theresa May i Borisom Johnsonom. Međutim, posljednje godine, tokom kojih su na čelu vlade bili Johnson, Liz Truss i Sunak, bile su obilježene usporavanjem ekonomije, opadanjem kvaliteta javnih usluga i nizom skandala. Torijevci su usljed toga postali laka meta za kritičare i sa ljevice i sa desnice. Laburisti, koji su na prethodnim izborima 2019. dobili 202 poslanika, sada su osvojili 411 od 650 mjesta u donjem domu parlamenta, zasnivajući kampanju na samo jednoj riječi - "Promjena".
ATENTATI NA ROBERTA FICA I DONALDA TRUMPA
Slovački premijer Robert Fico preživio je atentat 15. maja, iako je pogođen sa četiri metka iz pištolja i to iz neposredne blizine. Fico je teško ranjen u abdomen, kada je, poslije sjednice vlade u gradiću Handlova, prišao grupi simpatizera da ih pozdravi.
Fico, lider lijeve proruske populističke partije Smer, vratio se na čelo vlade u oktobru 2023, poslije kampanje bazirane na evroskeptičnoj platformi, tokom koje se zalagao za obustavu vojne pomoći Ukrajini i za prijateljske odnose sa Rusijom. Na njega je pucao 71-godišnji Juraj Cintula, "vuk samotnjak" i slabo poznati pjesnik koji je odmah uhapšen.
Sredinom jula izvršen je atentat i na tadašnjeg američkog predsjedničkog kandidata Donalda Trumpa tokom predizbornog skupa u gradu Batler u Pensilvaniji.
Trump je ranjen u desno uho, a napadač i jedan čovjek koji je prisustvovao skupu su ubijeni. Na Trumpa je pucano dok je držao govor o ilegalnim migracijama tokom Bidenovog mandata.
SMRT NAVALNOG, OSLOBAĐANJE ASSANGEA
Proteklu godinu obilježili su i pogibija iranskog predsjednika Ebrahima Raisija u padu helikoptera, smrt najistaknutijeg ruskog opozicionara Alexeija Navalnog, oslobađanje Juliana Assangea, mnogi uragani, poplave i nekoliko terorističkih napada.