Odlazećem američkom predsjedniku Joeu Bidenu Balkan nije bio nepoznanica - naprotiv, sa njim se prvi put upoznao još u vrijeme Josipa Broza Tita, kada je boravio na sahrani Edvarda Kardelja, ali rezultati administracije ovog demokrate u pomenutom evropskom regionu mogu da se smatraju promjenljivim i nepotpunim, ocjena je stručnjaka koji su govorili za srbijanski servis Glasa Amerike. Zapadni Balkan svakako nije bio u centru pažnje američke administracije u prethodne četiri godine, a odlazak u drugi plan je bio uslovljen brojnim okolnostima i sukobima.
ADVERTISEMENT
"Volio bih da je Balkan bio malo vidljiviji, iako političari i diplomate, barem u Sjedinjenim Američkim Državama, vole da kažu da naša agenda nije vođena krizom. Trenutno nema goruće krize na Balkanu, sigurno ništa što bi se moglo porediti sa Bliskim istokom ili Ukrajinom", kaže za Glas Amerike Mike Hallcel, profesor Škole za međunarodne studije Univerziteta Jons Hopkins.
Hallcel je do 2005. bio savjetnik za spoljnu politiku tadašnjeg senatora, a danas odlazećeg predsjednika Amerike, koji je, između ostalog, kao potpredsjednik SAD 2009. posjetio Kosovo*, a 2016. Srbiju.
Mislim da je vidljivo da u Washingtonu ima ljudi koji su zaduženi za politiku prema Balkanu koji su veoma upućeni. Ali mislim da je pošteno reći da to više nije tema broj jedan, što je bila nekoliko godina krajem 1990-ih i početkom 2000-tih. To nije nužno loša stvar”, navodi Hallcel.
Iako su se velike krize “preselile” u druge dijelove svijeta, važna balkanska pitanja poput dijaloga Beograda i Prištine o normalizaciji odnosa, i napetosti u Bosni i Hercegovini na relaciji Banjaluka - Sarajevo ostaju neriješena.
Joe Biden ( Izvor: AP Photo/Susan Walsh)
Maja Piščević, viša savjetnica u Atlantskom savjetu, smatra da je malo napretka ostvareno u prethodne četiri godine, uz konstataciju da, ako je cilj bila stabilnost regiona, onda je on ispunjen. Ona objašnjava da je Amerika u prethodnom periodu vodeću ulogu na Balkanu prepustila Evropskoj uniji, a potom su je SAD slijedile.
”To je jako lijepo izgledalo kao foto-op Miroslava Lajčaka i Gabriela Escobara. I uvijek nam je bilo toplo oko srca kada ih vidimo da su zajedno i da govore u jedan glas. Ali kad pogledamo kakvi su tu bili rezultati i šta je zaista postignuto, samo ako pogledamo Kosovo*, čini mi se da nije bilo gore od 90-tih godina”, kaže Piščević.
Koliko je činjenica da su SAD morale da se fokusiraju na druge regione bila dobra za Balkan, u smislu da nema pravog “požara” u regionu, toliko je ovaj nedostatak pažnje uticao na stagnaciju reformskih procesa, piše Glas Amerike.
Podsjećaju da je Biden u State department doveo iskusne diplomate poput Antony Blinkena i Samante Power, kao i da je sam predsjednik bio uključen u događaje u vezi sa ratovima u kojima se Jugoslavija raspala.
"Postojao je osjećaj da ćemo imati snažniju i fokusiraniju administraciju, posebno sa nekim politikama koje su se pojavile rano, da neće tolerisati korupciju, niti destabilišuće aktere. I pokazali su određenu posvećenost tome. Ali onda nisam siguran šta se tačno dogodilo", dodaje Kremer.
Sagledavajući situaciju na Balkanu iz zapadne perspektive, neki stručnjaci se često vraćaju na devedesete godine prošlog vijeka i rat koji je razorio socijalističku Jugoslaviju. Otuda i ne čudi stav nekadašnjeg Bidenovog saradnika Mika Hallcela, da je na Balkanu situacija mnogo bolja u odnosu na kraj 20. vijeka, pa to uzima kao plus svim američkim administracijama, nazivajući generalno politiku prema regionu kao “priču o relativnom uspjehu”.
Odnos Bidenove administracije prema Bosni i Hercegovini trebalo bi posmatrati i kroz lično iskustvo i angažovanje odlazećeg američkog predsjednika u tom dijelu Balkana, navodi. Prisjetio se da je kod senatora Bidena počeo da radi 1994, a da je ovaj godinu dana ranije bio u Bosni, tokom nekih "prilično opasnih situacija".
"Sastao se sa nekim od političkih lidera i u suštini bio je veoma svjestan šta se dešava. Mislim da je važno reći da Joe Biden ima, instinktivno, afinitet prema autsajderu. U slučaju Balkana 1994, uglavnom se tako govorilo o Bošnjacima. Kada se prebacite na 2022, on je tako govorio o Ukrajincima. Predsjednik Biden, ima velike simpatije i afiniteta prema potlačenim. I mislim da je to jasno pokazao na Balkanu u drugoj polovini 1990-ih”.
EU preuzela odnose s BiH (Izvor: Simon Wohlfahrt, Pool Photo via AP)
Vesko Garčević, profesor međunarodnih odnosa na Bostonskom univerzitetu, podsjeća da kada je Biden došao na vlast, određeni dijelovi regiona, naročito u BiH, to su dočekali sa velikim oduševljenjem i očekivanjima.
"Četiri godine kasnije, kada pogledamo unazad, možemo da kažemo da ta očekivanja nisu ispunjena. Možda je to bila naša greška, što smo očekivali toliko od Amerike, jer su američki prioriteti na drugoj strani, a Balkan sigurno već dugo vremena nije prioritet".
Dodaje i da se bar 15 godina unazad, politika SAD zasniva na tri principa - podršci cjelovitoj BiH kao rezultatu Dejtonskog sporazuma u koji je Amerika uložila svoj kredibilitet, podršci nezavisnom Kosovu* i razgovorima Prištine i Beograda, kao i podršci procesu demokratizacije i reformama u regionu.
On kaže i da je primijetio interesantnu pojavu u američkom pristupu prema regionu u okviru kojeg je velika sloboda data onima koji su predstavnici američke administracije i diplomatije u regionu, što je ukazuje da se formulacije politike SAD-a prema Balkanu nije odvijala na višem nivou.
"Imali smo vrlo različite izjave američkih ambasadora u Beogradu, Sarajevu, na Kosovu ili u Crnoj Gori. Kad čitate te izjave, kao da ne predstavljaju istu zemlju, kao da imaju drugačije instrukcije kako da se postave. Ako ste to čitali i analizirali između redova, naročito ako ste bili diplomata, može da vas dovede do zaključka da zapravo nije bilo tako jasne koordinacije kada je u pitanju američka politika na Balkanu“, priča Garčević.
Napetosti u Bosni i Hercegovini
Bidenova administracija u prethodne četiri godine morala je da se nosi sa napetostima u Bosni i Hercegovini, gdje je konstantno dolazilo do sukoba između federalnih vlasti u Sarajevu i lidera Republike Srpske, Milorada Dodika. Predsjednik Republike Srpske često je govorio o mogućnosti otcjepljenja RS, optuživan je za pokušaje rušenja Dejtonskog mirovnog sporazuma, zbog čega su mu SAD 2017. uvele sankcije.
Pojedini funkcioneri vlasti u Sarajevu godinama unazad tvrde da Dodik za svoje poteze ima podršku Srbije, ali je predsjednik Vučić više puta to negirao, ističući da Beograd poštuje Dejtonski sporazum.
“Kada je u pitanju Bosna, isto tako je važan ne samo kredibilitet, već i to što je to jedna vrsta američke zaostavštine regionu i ona je pokušavala da igra određenu ulogu kao stabilizator, ali ne uvijek na način na koji su to određene političke partije i grupe u BiH očekivale. Zarad jedinstva i nečega što bi se zvalo cjelovita Bosna, bila je spremna da zažmiri na određene poteze hrvatskih ili srpskih dijelova u BiH, što definitivno nije bilo na zadovoljstvo Bošnjaka“, objašnjava Vesko Garčević.
Dejtonski sporazum je, bez dileme najznačajniji dokument i temelj poslijeratne BiH, ali istovremeno ima onih koji smatraju da ono što se sada dešava u toj zemlji predstavlja "dugoročnu posljedicu" ovog dokumenta.
Vladajuća struktura u BiH ( Izvor: Euronews BiH )
Charles Kapcan smatra da je ruski uticaj u regionu u izvjesnoj mjeri smanjen, dijelom kao rezultat ruske invazije na Ukrajinu, što je dovelo do određene doze skepticizma u regionu da je saradnja sa Moskvom dobra ideja, iako Srbija nastavlja da održava veze.
“Vučić je uradio prilično dobar posao igrajući na obje strane. Ulagao je u odnose sa Zapadom, Francuskom i Njemačkom, posebno u kupovini borbenih aviona, poslovima o sirovinama i energentima. Ali u isto vrijeme blisko sarađuje sa Rusijom i Kinom u vezi sa tim pitanjem. Tako da mislim da znate, trenutno smo u novoj fazi geopolitičkog nadmetanja između Istoka i Zapada”, kaže on.
Srbija je i jedina evropska država koja je poslije početka rata u Ukrajini, dozvolila ruskim državnim medijima da otvore predstavništva u toj zemlji, a ministri vlade u Beogradu više puta su odlazili u posjete Moskvi.