Kada je u noći 4. oktobra u bujičnim poplavama skoro u potpunosti sravnjeno sa zemljom cijelo jedno naselje na jugozapadu Bosne i Hercegovine, pred prizorima užasa, region je stao. Voda se povukla, a srazmjere tragije sagledane - 19 ljudi je poginulo, nakon što su se na kuće sručile desetine tona kamena iz obližnjeg kamenoloma.
ADVERTISEMENT
Na samo 500 metera udaljenosti, na brdu iznad Donje Jablanice punih 20 godina poslovao je kamenolom, i to prema prvim reakcijama iz Hercegovačko-neretvanskog kantona, na čijoj teritoriji je postradalo selo - bez dozvole.
Radio Slobodna Evropa (RSE) utvrdio je da je sporni kamenolom imao dozvolu do 2008. godine i to po starim zakonskim propisima. Dvije godine ranije Opštinsko vijeće Jablanice dalo je pozitivno mišljenje za dodelu koncesije. Na pitanja za dalja razjašnjenja, nadleži su prestali da odgovaraju; uz objašnjenje da je u toku "predistražni postupak".
Pet mjeseci kasnije niko nije preuzeo odgovornost. Nadležno tužilaštvo još uvijek nije otvorilo zvaničnu istragu. Ponavljaju da su u toku predistražne radnje.
Podaci koje je utvrdio RSE pokazuje da samo na teritoriji Bosne i Hercegovine ima više od 440 lokacija na kojima se nalaze različiti kamenolomi, legalni i ilegalni, po površini koju zauzimaju, manji i veći, takođe i oni koji su davno napušteni, te neki koji se rapidno šire.
Samo 711 kamenoloma kopa
Ovakvih lokacija je u pet država Balkana, u BiH, Crnoj Gori, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji ukupno 1.350.
Međutim, iz dostupne dokumentacije nadležnih institucija RSE je utvrdio da se u samo 711 kamenoloma kopa i prerađuju kamen sa dozvolama.
To znači da je tek za polovinu kamenoloma utvrđeno da imaju zakonom propisane dokumente kojima se potvrđuje da funkcionišu bezbjedno, bez opasnosti ili rizika da ugroze ljude, kuće, infrastrukturu i životnu sredinu.
"Na svaki kamenolom koji legalno posluje u BiH postoje još dva 'divlja", izjavio je još 2012. godine glavni tehnički inspektor FBiH Miro Mehmedbašić.
U Unsko-sanskom kantonu, gdje ima najviše kamenoloma, tada je utvrđeno da od 84 kamenoloma, 59 radi nelegalno. Kakva je situacija više od deceniju kasnije, gotovo je nemoguće utvrditi jer Bosna i Hercegovina nema jedinstvenu evidenciju ni kamenoloma koji rade sa svim dozvolama.
Podatke o koordinatama na kojima je kompanijama dozvoljena eksploatacija ima samo Republika Srpska koja Registar izdatih licenci objavljuje na zvaničnoj stranici Ministarstva energetike i rudarstva RS.
Nepotpuni podaci
U Bosni i Hercegovini nadležnost nad rudarskim sektorom je podeljena između entiteta, kantona i opština, a novinari Radija Slobodna Evropa ni nakon dva mjeseca nisu uspjeli da od institucija u Federaciji BiH dobiju podatke o tačnim lokacijama na kojima su izdate dozvole za eksploataciju kamena.
Nepotpune podatke o lokacijama dostavilo je federalno Ministarstvo privrede. Podaci o ugovorima sa koncesionarima za područije Hercegovačko-neretvanskog kantona mogu se naći na zvaničnom sajtu. Devet kantona i poslije više upita nije dostavilo podatke o lokacijama legalnih kamenoloma.
RSE se obratio i Federalnom ministarstvu okoliša i turizma koje je u dopisu navelo da od promjena zakona odnosno od 2020. godine ovo ministarstvo izdaje dozvole za kamenolome i površinske kopove na lokaciji površine iznad 25 hektara.
Koliko je dokumentacija necentralizovana pokazuje i podatak da je do 2020. čak 160 kamenoloma imalo izdate "okolišne dozvole", dok je sada potpune informacije bilo moguće utvrditi za samo 31 slučaj.