ADVERTISEMENT

Istorija trgovinskih sukoba SAD i EU je duga, aktuelni carinski rat je po jednoj stvari drugačiji

Trenutni trgovinski rat između SAD i EU nije ništa novo. Ove dvije ekonomske sile su se suprotstavile u pet velikih trgovinskih sporova. Kako su se oni završili?

Kada su SAD sredinom marta uvele carinu od 25 odsto na uvoz aluminijuma i čelika iz EU, to je bio prvi potez u trgovinskom sukobu između dugogodišnjih saveznika, koji je zatim doveo do carina od 25 odsto na uvoz automobila iz EU u SAD i opšte carine od 10 odsto na drugu robu.

Zvaničnici EU, rastrzani između diplomatskog ogorčenja i ekonomske potrebe da zaštite evropske industrije, najavili su niz protivmjera koje su potom suspendovane nakon što je predsjednik SAD Donald Trump proglasio 90-odnevnu pauzu na tzv. recipročne carine, koje bi opštu carinu od 10 odsto povećale na 20 odsto.

Ali, ovo nije prvi put da se EU i SAD sukobljavaju oko trgovine. Od piletine do proizvodnje aviona, niz ekonomskih okršaja obilježio je istoriju transatlantskog saveza, piše Euronews.

Ipak, ovaj sukob pokazuje znake mogućeg eskaliranja znatno iznad prethodnih sporova, jer su se u igru uključile i usluge – posebno tehnologija – usljed suficita SAD u trgovini uslugama u odnosu na EU.

Rat zbog piletine – SAD 1 / EU 1

Godine 1962, suočena sa poplavom jeftine američke piletine, Evropska ekonomska zajednica (EEZ) - tada sastavljena od Francuske, Zapadne Njemačke, Italije, Belgije, Holandije i Luksemburga - odlučila je da uvede carine na američku živinu.

Potez je odmah doveo do drastičnog pada američkog izvoza piletine, posebno u Zapadnu Njemačku.

SAD su procijenile svoje gubitke na 46 miliona dolara godišnje, dok je EEZ tvrdila da su gubici bliži 19 miliona. GATT, prethodnik STO-a, kasnije je odredio kompromisnu sumu od 26 miliona dolara štete.

Pošto su pregovori propali, Vašington je odgovorio carinama u vrijednosti od oko 26 miliona dolara na evropske proizvode poput kamiona, konjaka i dekstrina.

Na kraju, nijedna strana nije izašla kao jasan pobjednik. Evropa je platila manju cijenu nego što se očekivalo, dok su SAD stekle pregovaračku prednost.

Rat zbog banana – SAD 1 / EU 0

Tzv. "ratovi banana" predstavljaju jedan od najdugotrajnijih trgovinskih sporova između Brisela i Vašingtona, koji je trajao više od 15 godina.

Godine 1993. EU je usvojila preferencijalni trgovinski režim koji je favorizovao izvoz banana iz ACP zemalja (bivših evropskih kolonija u Africi, Karibima i Pacifiku), kao podršku njihovim krhkim ekonomijama.

SAD su se usprotivile, tvrdeći da time bivaju oštećene njihove multinacionalne kompanije koje su dominirale svjetskom trgovinom bananama.

Slučaj je prenijet na STO, koja je 1997. presudila u korist SAD. EU je 1998. izmijenila svoj sistem uvoza, ali SAD nisu bile zadovoljne. Uvele su carine na proizvode iz EU, poput francuskih tašni i italijanskog sira Pekorino, u iznosu do 191 milion dolara.

Tek 2009. EU je pristala da smanji carine na banane sa 176 na 114 evra po toni.

Rat zbog hormona u govedini – SAD 0 / EU 1

Ono što je 1989. počelo kao mjera zaštite javnog zdravlja, brzo je preraslo u još jedan veliki transatlantski trgovinski spor. Te godine, EEZ je zabranila uvoz govedine tretirane vještačkim hormonima rasta, pozivajući se na bezbjednost potrošača.

Vašington i Otava su osporili ovu mjeru pred STO. Deset godina kasnije, 1999, STO je presudio u njihovu korist, dozvolivši SAD da uvedu odmazdne carine na robu iz EU u vrijednosti od 116,8 miliona dolara godišnje.

Carine su pogodile kultne evropske proizvode poput francuskog rokvforta, italijanskih i španskih pršuta, te belgijske čokolade.

Nakon više od dve decenije prepucavanja, spor je konačno rešen 2011. EU je pristala da postepeno poveća kvote za visokokvalitetnu, hormonski netretiranu američku govedinu, a SAD su ukinule kaznene carine.

Vječiti rat: Boeing/Airbus– SAD 0 / EU 0

Punih 17 godina, EU i SAD vodile su ogorčenu bitku oko državnih subvencija svojim vazduhoplovnim gigantima — Boeingu i Airbusu.

Spor je počeo sporazumom iz 1992. koji je trebao da reguliše državnu pomoć. Ali već 2004. SAD su optužile EU da nelojalno subvencioniše Airbus, povukle se iz sporazuma i uložile žalbu STO-u.

Uslijedila je pravna i diplomatska borba koja je kulminirala tokom prve Trumpove administracije. Godine 2019, STO je SAD-u dozvolila da uvede carine u vrijednosti od 7,5 milijardi dolara godišnje na robu i usluge iz EU.

Godinu dana kasnije, STO je presudio u korist EU, omogućivši joj da uvede carine na uvoz iz SAD, kao odgovor na pomoć Boeingu.

Godine 2021. postignut je proboj: obje strane su pristale na suspenziju carina, proglasivši privremeno primirje koje važi do 2026.

Prvi rat oko aluminijuma i čelika – SAD 0 / EU 0

Spor je počeo 2018. kada je Trumpova administracija uvela opšte carine na uvoz čelika i aluminijuma, pozivajući se na nacionalnu bezbjednost. EU je brzo odgovorila tužbom pred STO-om i uvela protivmjere na američku robu u vrijednosti od 2,8 milijardi evra, uključujući burbon, motocikle i sok od narandže.

Zatezanje je trajalo do 2021. kada su obje strane, pod administracijom Joea Bidena, pristale na suspenziju carina, što je ocijenjeno kao korak ka obnovi povjerenja.

Međutim, to krhko primirje se sada raspalo. Od marta 2025, carine od 25 odsto SAD su ponovo na snazi.

Gem, set i meč?

Ono što trenutni trgovinski sukob čini posebnim, osim njegove žestine, jeste prividno povlačenje Svjetske trgovinske organizacije (STO) iz uloge arbitra.

Tradicionalno, kao što prethodni primjeri pokazuju, sporovi su se rešavali kroz STO, multilateralnu instituciju zaduženu za upravljanje globalnim trgovinskim tenzijama.

Međutim, SAD blokiraju imenovanja članova panela koji rješavaju sporove i uvele su "recipročne" carine protiv više od polovine članica STO-a.

Pogled na "homerovske" trgovinske ratove između EU i SAD podsjeća nas da su multilateralne organizacije, bilo STO ili njen prethodnik GATT, bile ključne u rješavanju sporova u prošlosti.

Istorija takođe pokazuje da, čak i kada neko na papiru izgleda kao pobjednik, iz trgovinskog rata niko ne izlazi kao pravi dobitnik.